Prometheus

Prometheus Kimdir

Prometheus, Olimposlulardan önce dünyada yaşayan Titanlardan biriydi. Babası Uranos oğlu İapetos ve annesi Okeanos kızı Klymene’dir. Kendisi önsezinin ve sağduyunun tanrısıdır. Antik Yunan mitolojisinde Prometheus hem tanrılarla hem insanlarla olan ilişkisiyle öne çıkan ilginç bir figürdür. İnsanlar için ateşi çalmasıyla ve devamında çarptırıldığı cezayla bilinmektedir.

Prometheus’un ismi, Antik Yunanca öğrenmek anlamına gelen “metheus” kelimesi, “önce” manasındaki “pro” kelimesiyle birleşerek “önceden öğrenen, ilk öğrenmiş” anlamına gelir. Kardeşi Epithemeus da kendisine zıt bir şekilde “sonra” manasına gelen “epi” kelimesinden türeyerek “sonradan öğrenen” manasında bir isim taşır.

Prometheus’un İnsanları ve Hayvanları Yaratması

Prometheus ve Epimetheus hayvanları yarattıktan sonra Titanlar tarafından ona ve kardeşine diğer hayvanlardan üstün bir tür yaratma görevi verildi. Prometheus da toprak ve suya hayat vererek tanrıların suretindeki insanı yarattı. Prometheus burada ilahi bir malzeme veya özel bir toprak kullanarak yaratmış olabilir. Aiosopos ise Prometheus’un toprağı suyla değil gözyaşıyla yoğurduğunu söyler ve Themistius da “Bu nedenle, kaçınılmaz oldukları için gözyaşlarından tamamen vazgeçmeye çalışmamalıyız.” çıkarımında bulunur. Epimetheus’un fikrine göre kendisi hayvanlara hayatta kalmaları ve korunmaları için pençe, kanat, kürk, kabuk gibi özellikler verecek, Prometheus da onları denetleyecekti. Prometheus bunu kabul etti fakat Epimetheus pek zeki olmadığından bu özellikleri bol keseden hayvanlara dağıtmış, insana gelince verecek bir şeyi kalmamıştır.

Kemik Payı ve Ateşin Çalınması

İlk dönemlerde insanlar tanrılar için kurban törenlerini yaparken hayvanın tamamını yakarlardı. Bu yüzden fakirler maddi nedenlerden genelde kurban kesemiyordu. İnsanların iyiliğini düşünen Prometheus ise Zeus’a sadece bir kısmını kurban edip bir kısmını kendilerinin yemesi için yalvardı. Bu isteği gerçekleşince Prometheus mütevazılığını göstererek bir insanmış gibi kendisi iki boğa kurban etti. Önce bağırsaklarını ayırır ve kalan kısmı iki parçaya ayırır: Küçük parçada tamamen yağlı ve lezzetli et, büyük parçada kemiğe sarılmış yağ vardı. Üzerlerini öküz derisi ile örttü, amacı Zeus’u kandırmacaya getirmekti. Zeus’a seçme şansı sununca Zeus bunun pek adil bir bölme olmadığını söyleyerek çıkıştı. Prometheus da kurnaz bir ifadeyle gönlü ne isterse onu seçebileceğini söyledi. Zeus da, ne kadar bilge bir tanrı olsa da, iki parçanın da et olduğunu düşünerek büyük, kemikli parçayı aldı. Zeus bu aldatmacayı fark ettiğinde çok öfkelendi ve insanların pişmiş et lüksüne sahip olmamaları gerektiğini düşünerek ateşi onların elinden aldı. Ama Prometheus bu durumu önceden sezerek plan yapmıştı. Bir gün, Zeus başka bir şeyle meşgulken yanına yaklaşıp ateşi ondan çaldı ve onu narthex kamışı olarak da bilinen boş bir rezene sapına koyarak oradan kaçtı. Bu sadece bir masal gibi gelebilir fakat Antik Yunan’da insanlar ateş yakmak için rezene sapı kullanırdı.

Zeus bunu fark ettiğinde Prometheus’a şunları söyledi:

 “Ey Iapetos’un oğlu, kurnazlıkta herkesi geride bırakarak beni alt ettiğin ve ateşi çaldığın için mutlusun fakat büyük bir veba olacak sana ve insanlara. İnsanlara ateşin bedeli olarak kötü bir şey vereceğim, böylece hepsi kendi yıkımlarını kucaklarken yürekten sevinebilirler.”

Pandora

Bu zamanda tanrılar henüz kadını yaratmamıştı. İlk yaratılan kadın olan Pandora, Prometheus ve kardeşine ve hatta bütün insanlığa ceza olsun diye gönderilmişti. Hikayeye göre Olimposlular onu ortaklaşa yaratıp her tanrı ona farklı bir özellik verdi. Afrodit ona güzellik, Hermes ona ikna yeteneği, Apollon ise müzik yeteneği vermişti. Pandora’yı Epimetheus’a hediye olarak göndermesi için Hermes görevlendirildi.

Daha önce Prometheus, kardeşini Olimposlular’dan hiçbir hediye kabul etmemesi gerektiği konusunda uyarmıştı fakat Epimetheus bu uyarıları dikkate almayarak Hermes’ten gelen hediyeyi kabul etti ve ikisi evlendiler. Epimetheus’un evinde içinde insanlık için tüm dertlerin bulunduğu bir kutu vardı. Pandora bir gün merakına dayanamayıp içinde ne olduğunu görmek için kutuyu açtı ve içindeki bütün hapsolmuş kötü ruhlar dışarıya kaçtı. İçeride bir tek “Elpis” yani “Umut” kaldı, insanların acısını azaltacak yegane şey.

Prometheus’un Cezalandırılması

Pandora yaratılırken Zeus, Prometheus’u özel olarak cezalandırması için Kratos ve Hephaistos’u görevlendirir. Kratos Prometheus’u İskit’teki Kafkas Dağları’na götürüp Hephaistos’a onu cezalandırması için bağlaması gerektiğini söyler. Hephaistos istemeyerek de olsa kırılmaz bronz zincirlerle Prometheus’u dağa zincirler. Daha sonra başına bronzdan bir Kafkas Kartalı koyar. Bu kartal, gündüzleri Prometheus’un tanrı karaciğerini yerken geceleyin karaciğeri kendini yenilemektedir.

Prometheus burada uzun bir süre işkence çeker. Bir süre sonra yanına kanatlı arabalarıyla Okeanos’un kızları gelir. Prometheus’a acıyıp onu neyin bu hale getirdiğini sorarlar. Prometheus ise ateşi çalması ve insanları düşünmesi yüzünden zalim Zeus’un ona neler yaptığını anlatır. Prometheus’un adının “önceden öğrenen” demek olduğundan daha önce bahsetmiştik. Kendisi bir kahindi. Zeus’un tahttan düşeceğini, bir devrimin onun gücünü elinden alacağını söyledi Okeanos kızlarına. Zeus’un Prometheus’a kimin onu alt edeceğini söylemesi için yalvaracağını fakat kendisinin bu sırrı asla açıklamayacağını söyledi. Okeanos kızları bunun sadece kendi istekleri olduğunu söyleyince Prometheus bunun yaşanacağını ve Zeus’tan korkmadığını ifade etti. Onun göklerdeki saltanatın uzun sürmeyeceğini, bu zalim tavrının boşa olduğunu da ekledi.

Prometheus ve İo

Prometheus dağda zincirliyken yanına İo adlı bir kadın gelir. Başında bir çift boynuzu vardır. İo, Hera’nın peşine taktığı amansız bir sinek tarafından kovalanmaktaydı. İnakhos kızı İo başına gelenleri anlatır: Zeus ile birliktelerken Hera onları yakalayınca Zeus onu saklar ve başına bekçi olarak yüz gözlü çoban Argos’u koyar. Buna karşılık Hera da peşine bir at sineği takar. İo da kaça kaça ta İskit’e kadar gelir. Çektiği acıları anlattıktan sonra Promethus’un bir kahin olduğunu bilen İo ona başına daha sonra geleceğini sordu. Prometheus ona Mısır’daki Kanobus kentine gitmesini, orada Zeus’un onu bu çileden kurtaracağını ve bir Epaphos adında bir çocuğu olacağını, o soydan gelecek bir çocuğun da onu kurtaracağını söyledi.

Prometheus’un Kehaneti ve Hermes

Prometheus’un kehanetini öğrenen Zeus, ondan bilgi alması için Hermes’i yolladı. Hermes açıkça kimin Zeus’u tahttan indireceğini bildirmesini istedi Prometheus’tan. Prometheus ise onun Zeus’un bir kölesi olduğunu, yeni kurdukları yönetimin zalimliğe dayandığı için uzun sürmeyeceğini, gelecekteki bir kralın onları tahttan indirdiğini gördüğünü fakat bir şey söylemeyeceğini söyledi. Hermes onu daha ağır işkencelerle tehdit etse de Prometheus korkmadı ve ağzını açmamaya devam etti.

Prometheus’un Kurtarılması

Prometheus yıllarca işkence çektikten sonra Alkmene oğlu Herkül, Kafkas Kartalı’nı öldürerek onu zincirlerinden kurtardı. Zeus buna izin verdi çünkü oğlu Herkül’ün şanının artmasını istiyordu. Zamanla Prometheus’a karşı olan öfkesi de geçti.